Các rối loạn nội tiết sau tổn thương não

Tổn thương não do chấn thương là 1 tổn thương đột ngột của não, diễn ra lúc đầu va chạm mạnh vào vật gì đó hoặc va đập nhiều lần hoặc 1 vật nào đó va chạm mạnh về đầu và gây tổn thương cả hộp sọ lẫn não bộ. Nguyên nhân bao gồm: tai nạn sinh hoạt: ngã trong sinh hoạt hằng ngày; tai nạn giao thông, tai nạn lao động; bạo lực đánh đập, đạn bắn, bị sức ép của các vụ nổ; chấn thương thể thao...

Bệnh nhân Trần Duy Kh. 26 tuổi, quê ở Thường Xuân - Thanh Hóa, bị ngã xe máy đập đầu xuống vật cứng, sau tai nạn hôn mê, được điều trị ở Bệnh viện đa khoa tỉnh Thanh Hóa, phẫu thuật lấy mảnh sọ vỡ nát, sau phẫu thuật ổn định được chuyển tới Bệnh viện Phục hồi chức năng Trung ương để điều trị, chỉ cần khoảng điều trị và phục hồi chức năng, bệnh nhân biểu hiện uống nhiều nước hơn bình thường, có ngày uống 4 lít, sau uống đến 7 lít mỗi ngày, kể từ lúc bị tai nạn tới lúc có hiện tượng uống nhiều nước khoảng 40 ngày - đó là 1 biểu hiện của rối loạn nội tiết tố chống bài niệu sau tổn thương não.

Hệ thống nội tiết là gì?

Hệ thống nội tiết bao gồm các tuyến và cơ quan làm nhiệm vụ tiết hormon (hay còn được gọi là hệ thống hormon), bản chất của hormon (hay còn gọi là nội tiết tố) là những chất hóa học nội sinh đảm bảo cho hoạt động sống thông thường của cơ thể con người. Hormon tác động lên sự nâng cao trưởng và phát triển của cơ thể, các khiếu nại về tình dục, chuyển hóa và tích trữ năng lượng, đề kháng với bệnh tật...; cơ thể cần có đủ chủng loại và hàm lượng thích hợp để duy trì hoạt động bình thường.

Tổn thương não ảnh hưởng tới hệ thống nội tiết ra sao?

Hai phòng cần thiết của hệ thống nội tiết là tuyến yên và vùng dưới đồi ở não và cận não. Chấn thương não có thể gây tổn thương những vùng này, gây ra các vấn đề nội tiết tố. Một người bị tổn thương não có thể bị rối loạn nội tiết tố ngay tức khắc hoặc vài tháng hoặc thậm chí nhiều năm hoạt động sau lúc bị thương.

Tuyến yên và vùng dưới đồi bị tổn thương có thể dẫn tới rối loạn nội tiết.

Các rối loạn nội tiết tố sau tổn thương não?

Suy thượng thận: Khi tổn thương tuyến yên, trục quản lý hoạt động tuyến yên - dưới đồi - thượng thận bị mất dẫn tới tuyến thượng thận không hoạt động. Khi các tuyến thượng thận không tạo ra đủ hormon sẽ gây ra các hậu quả như cơ thể luôn mệt mỏi, sụt cân, huyết áp thấp, nôn mửa và mất nước. Suy thượng thận có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị.

Bệnh đái tháo nhạt: Khi tuyến yên không sản xuất đủ hormon chống bài niệu (Anti Diuretic Hormone/ADH) sẽ dẫn tới hậu quả người bệnh buồn đi tiểu liên tục và khát nước và người bệnh phải uống nhiều nước.

Hạ natri máu: Khi không có hormon chống bài niệu, bệnh nhân uống nhiều và đái nhiều dẫn tới phá vỡ sự cân bằng muối và nước trong cơ thể; có thể dẫn đến đau đầu, mệt mỏi, nôn, lú lẫn và co giật.

Các biểu hiện có thể có hiện tượng muộn hơn bao gồm

Suy giáp (thiếu hụt nội tiết tố tuyến giáp): Bệnh nhân biểu hiện mệt mỏi, táo bón, tăng cân, chu kỳ kinh nguyệt không đều, không chịu được thời tiết lạnh.

Thiểu năng sinh dục (thiếu hụt nội tiết tố sinh dục): tại phụ nữ có thể biểu hiện là mất chu kỳ kinh nguyệt và rụng tóc; tại nam giới biểu hiện rối loạn chức năng tình dục như mất cương, vú to, rụng tóc và mất cơ bắp.

Thiếu nội tiết tố tăng trưởng: Ở người lớn, tăng tích tụ mỡ, mất cơ bắp và xương, đồng thời giảm sức lực; tại trẻ em thì không lớn lên được.

Tăng nội tiết tố tiết sữa (prolactin): Ở nữ xuất hiện rối loạn kinh nguyệt (chu kỳ kinh nguyệt không đều, núm vú tiết sữa); tại nam giới thì rối loạn chức năng cương dương.

Chẩn đoán rối loạn nội tiết tố do tổn thương não?

Cần hỏi vào bệnh sử kỹ càng và thăm khám thực thể. Xét nghiệm máu được thực hiện để kiểm tra mức độ hormon của bệnh nhân. Có thể chụp cộng hưởng từ sọ não để xem tình trạng tuyến yên và kiểm tra xem có các khối u, u nang hoặc các khiếu nại khác không?

Điều trị rối loạn nội tiết tố sau tổn thương não như thế nào?

Thông thường, các bác sĩ sẽ sử dụng nội tiết tố để thay thế những gì còn thiếu (gọi là liệu pháp hormon). Kết hợp các điều trị khác chẳng hạn như điều trị hạ natri máu bằng cách cắt bớt lượng chất lỏng, truyền thêm muối qua đường tĩnh mạch và uống thuốc khác.

Tiên lượng phụ thuộc vào từng bệnh nhân và mức độ nghiêm trọng của nó. Một số khiếu nại về nội tiết có thể là tạm thời và biến mất trong vòng 1 năm sau khi tổn thương não. Liệu pháp hormon là một phần rất nhu yếu của điều trị. Nó có thể khôi phục lại sức khỏe của bạn, làm giảm triệu chứng và nỗ lự chất lượng cuộc sống của bạn. Trong một số trường hợp, nó có thể là liệu pháp để cứu sống bệnh nhân.

TS.BS. Cầm Bá Thức (Bệnh viện Phục hồi chức năng Trung ương)